Έθιμα
Ένα έθιμο έχει πάντα ιστορικό υπόβαθρο, ιστορικό περιεχόμενο, με παράλληλη κοινωνική πρακτική. Μπορεί να ξασπρίσει, να ξεφτίσει, όμως δε σβήνει, έχει γραφεί και προπαντός έχει ακουστεί. Πολλές φορές οι πηγές του χάνονται στο βάθος του χρόνου. Ο λαός όμως, και μάλιστα ο ελληνικός που είναι άρρηκτα δεμένος με την παράδοσή του, το διατηρεί έστω και άπραγο και ανεκδήλωτο βαθιά μέσα στην ψυχή. Χρόνια πολλά, χρόνια δύσκολα, δεν κατάφεραν να σβήσουν τις συνήθειες των υπόδουλων Ελλήνων. Ας δούμε όμως κάποια από τα τοπικά μας έθιμα.
ΚΑΘΑΡΑ ΔΕΥΤΕΡΑ
Στο χωριό μας την Καθαρά Δευτέρα, συνηθίζεται να γλεντούν όλοι μαζί, διοργανώνοντας τα "Κούλουμα" σ' ένα ξωκλήσι στο βουνό, λίγο έξω από το χωριό μας. Το ξωκλήσι είναι αφιερωμένο στην Κοίμηση της Θεοτόκου. Κάποιες γυναίκες συνεργάζονται με τον Πολιτιστικό Σύλλογο Ματαράγκας και ετοιμάζουν μεγάλα καζάνια με την παραδοσιακή φασολάδα. Σερβίρουν ακόμη, χαλβά ελιές και πολλά ακόμη σαρακοστιανά. Στον περίγυρο του ξωκλησιού τοποθετούν πολλά τραπέζια και καρέκλες από όπου οι παρευρισκόμενοι απολαμβάνουν το γλέντι και την υπέροχη θέα της λίμνης Τριχωνίδας. Επιπλέον, παίρνουν μέρος στη διοργάνωση και οι μικροί λαζαράδες με τους εξαιρετικούς χορούς που παρουσιάζουν κάθε χρόνο. Όταν δύσει ο ήλιος ο κόσμος αποχωρεί από το γλέντι και πολλοί ντύνονται μασκαράδες για να γυρίσουν από σπίτι σε σπίτι.
ΛΑΖΑΡΙΑ
Κάθε χρόνο, την Παρασκευή, παραμονή του Λαζάρου αναβιώνει το έθιμο του Λαζάρου. Μικροί και μεγάλοι φτιάχνουν το Λάζαρο για να κρεμάσουν τα κύπρια και να βγουν στις γειτονιές χτυπώντας τον, με το αζημίωτο βέβαια. Ο Λάζαρος είναι ένας καλαμένιος σταυρός με το κάτω άκρο του πιο μακρύ. Χοντρά σκληρά καλάμια, τρυπημένα στα πλάγια για να μπαίνουν τα μικρά καλοφτιαγμένα τοξωτά καλάμια. Στο κάτω μέρος του σταυρού δένουν γερά τα κύπρια ή και κουδούνια. Στο πάνω μέρος βάζουν βάγια την οποία καλύπτουν με ένα λευκό πανί ραμμένο γύρω γύρω. Πάνω από το πανί και σε σχήμα σταυρού βάζουν λουλούδια, βιολέτες, γαρύφαλλα, τριαντάφυλλα κ.α. γερά ραμμένα στο πανί για να μην πέσουν με το χτύπημα του Λαζάρου. Παλαιότερα, δε, σύμφωνα με την παράδοση, χτυπούσαν κυρίως τα μεγάλα Λαζάρια οι Ντζαναίοι και οι Κατσουλαίοι, οι Παπαδομητσαίοι, οι Κουτσουκαίοι και ο Μάνθος ο Δεμερτζής μου είχε τον μεγαλύτερο κύπρο. Το βράδυ της Παρασκευής, συγκεντρώνονται στην Παναγία, μια ωραιότατη τοποθεσία με το εκκλησάκι, ή στο Αλωνάκι, άναβαν φωτιές και ξενυχτούσαν χτυπώντας τα Λαζάρια. Το πρωί πήγαιναν στις γειτονιές, όπως και τώρα και μετά στο κοιμητήριο του χωριού, στον Αι Λάζαρο και εκεί χτυπούσαν αφού είχε τελειώσει η λειτουργία τα κύπρια και τέλος άφηναν τα λουλούδια και τα βάγια. Πολλοί, αφού έβγαζαν τα κύπρια άφηναν ολόκληρο το Λάζαρο στο μνήμα κάποιου δικού τους και τα 'φερναν στο χ΄ραι απ' τα σύρματα πιασμένα σα να ήταν κρεμασμένα στο λαιμό των γιδιών. Έτσι έπαιρνε τέλος η πολυήμερη, κοπιώδης αυτή συνήθεια. Σύμφωνα με ιστορικές μαρτυρίες, τα Λαζάρια σχετίζονται με την έξοδο του Μεσολογγίου. Οι οπλαρχηγοί, πριν γίνει η έξοδος, είχαν προγραμματίσει να αιφνιδιάσει του Τούρκους από πίσω ο Καραϊσκάκης. Όμως ο Καραϊσκάκης αρρώστησε και έμεινε στη Δερβέκιστα (Ανάληψη) και έτσι οι κάτοικοι του Αρακύνθου αποφάσισαν να αιφνιδιάσουν εκείνοι τους Τούρκους ούτως ώστε να μπορέσουν οι πολιορκημένοι να βγουν από την πόλη. Έτσι, έβγαλαν τα κύπρια απ' τα πρόβατα, σχημάτισαν με ξύλα ένα σταυρό και τοποθέτησαν τα κύπρια και βγήκαν πίσω από τους Τούρκους χτυπώντας τα κουδούνια καταφέρνοντας έτσι να τους αιφνιδιάσουν για λίγο. Την επόμενη χρονιά, για να τιμήσουν τους νεκρούς της Εξόδου αποφάσισαν να φτιάξουν "Λαζάρους", όπως ονόμασαν την κατασκευή του σταυρού με τα κύπρια. Ο συμβολισμός του Λαζάρου είναι σαφής. Ο "Λάζαρος" συμβολίζει το ανθρώπινο σώμα ενώ τα βάγια τη μέρα της εξόδου. Με τα χρόνια, τα Λαζάρια όχι μόνο πήραν θρησκευτικό χαρακτήρα αλλά και εμπλουτίστηκαν με πολιτιστικές εκδηλώσεις. Χορευτικοί όμιλοι παρουσιάζουν παραδοσιακούς χορούς, παιδιά ντύνονται με παραδοσιακές στολές ενώ πολλές φορές γίνονται και αγώνες ή συναυλίες.
ΑΧΙΛΛΕΙΑ
Τα Αχίλλεια είναι εκδηλώσεις που γίνονται στη Γραμματικού κατά το τριήμερο του Αγίου Πνεύματος. Παλαιότερα γίνονταν το Δεκαπενταύγουστο. Οι εκδηλώσεις αυτές περιλαμβάνουν εκθέσεις ζωγραφικής, θέατρο σκιών, μαραθώνιο δρόμο γύρω από το χωριό, ποδηλατοδρομίες καθώς την παραδοσιακή γαϊδουροδρομία, κατά την οποία νέοι και νέες καβάλα στα γαϊδουράκια τους τρέχουν μια διαδρομή περίπου τριών χιλιομέτρων. Φυσικά, από τις εκδηλώσεις αυτές δεν μπορούν να λείπουν και τα παραδοσιακά χορευτικά συγκροτήματα. Η κορύφωση των εκδηλώσεων γίνεται στο τέλος της τρίτης μέρας με την παραδοσιακή λαϊκή βραδιά που γίνεται στο χώρο του δημοτικού σχολείου. Σημαντικό ρόλο στην όλη διοργάνωση παίζει ο πολιτιστικός σύλλογος του χωριού.
ΑΓΙΑΣΜΟΣ ΤΩΝ ΥΔΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΤΡΙΧΩΝΙΔΑ
Φέτος για πρώτη φορά έγινε ο Αγιασμός των Υδάτων στη λίμνη Τριχωνίδα. Η πρωτοβουλία αυτή οφείλεται στο Ναυτικό Όμιλο Τριχωνίδας που εδρεύει στη Ματαράγκα. Μετά τη θεία λειτουργία πλήθος κόσμου κατηφόρισε στη λίμνη και μετά τη δοξολογία πέντε νέα παιδιά βούτηξαν για το σταυρό. Οι ψαρόβαρκες που είχαν κυκλώσει την ξύλινη εξέδρα συμμετείχαν σφυρίζοντας. Κατόπιν, όλοι οι χωριανοί μας γεύτηκαν γλυκίσματα από τις γυναίκες του χωριού και αναψυκτικά που πρόσφερε ο Ναυτικός Όμιλος. Ίσως λοιπόν, αυτή να ήταν η αρχή για ένα νέο έθιμο...
ΔΕΚΑΠΕΝΤΑΥΓΟΥΣΤΟΣ
Λίγο έξω από τη Ματαράγκα, στους πρόποδες του Αρακύνθου, υπάρχει ένα ξωκλήσι, η Κοίμηση της Θεοτόκου. Κάθε χρόνο, την παραμονή της εορτής της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, μετά τον εσπερινό, μαζεύονται οι χωριανοί για γλέντι στο χώρο κοντά στο εκκλησάκι. Το ξωκλήσι παραμένει ανοιχτό όλο το βράδυ για όσους επιθυμούν να προσκυνήσουν πριν το γλέντι τους. Την επομένη, ανήμερα δηλαδή της Παναγίας, μετά τη Θεία Λειτουργία, ο Πολιτιστικός Σύλλογος Ματαράγκας διοργανώνει μεγάλο γλέντι. Κάθε χρόνο παίρνουν μέρος σ' αυτό το γλέντι δύο με τρία τμήματα του πολιτιστικού συλλόγου και παρουσιάζουν παραδοσιακούς χορούς.
ΑΠΟΚΡΙΑΤΙΚΑ ΕΘΙΜΑ ΤΗΣ ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΟΥΣ
Οι απόκριες έχουν τη ρίζα τους στις Διονυσιακές γιορτές της αρχαιότητας. Σ’ όλη την Ελλάδα γιορτάζονται με ιδιαίτερο κέφι. Διαρκούν περίπου 3 εβδομάδες. Στη διάρκεια τους γίνονται ξεφαντώματα, φαγοπότια και γλέντια. Το ίδιο γίνεται και στο χωριό μου, τη Γραμματικού Αιτωλοακαρνανίας. Το πρώτο έθιμο των αποκριών είναι οι Μεταμφιέσεις. Τα παιδιά αλλά και οι μεγάλοι μεταμφιέζονται και παριστάνουν στρατιώτες, αστυνόμους, γέρους κ.λ.π. Από την Τσικνοπέμπτη γίνονται ομάδες και περιφέρονται στους δρόμους, κάνοντας διάφορα αστεία και πειράγματα. Πολλές φορές επισκέπτονται και φιλικά ή συγγενικά τους σπίτια όπου κάνουν διάφορα κωμικά φερσίματα, χωρίς να αποκαλύψουν τελικά ποιοι είναι. Ο χαρτοπόλεμος και οι σερπαντίνες δίνουν και παίρνουν. Το βράδυ της τελευταίας αποκριάς, της Τυρινής όπως λέγεται, όλοι οι συγγενείς συγκεντρώνονται και τρώνε λέγοντας την ευχή ``Χρόνια πολλά, καλή Σαρακοστή΄΄ Στο τέλος, αφού φάνε και πιουν, όλοι βγαίνουν στο κέφι και αρχίζουν τα τραγούδια και τα αστεία πειράγματα μεταξύ τους. Σε πολλά σπίτια στήνεται χορός όπου έρχονται να λάβουν μέρος και μασκαράδες από τα γειτονικά και φιλικά σπίτια. Όλοι φροντίζουν να καταναλώσουν τα αρτύσιμα φαγητά το βράδυ της Αποκριάς, γιατί την άλλη μέρα έρχεται η Καθαρά Δευτέρα και τρώνε μόνο νηστίσιμα φαγητά και χωρίς λάδι χαλβά, ταραμά, θαλασσινά, τουρσιά και την παραδοσιακή λαγάνα. Την Καθαρή Δευτέρα πολλοί άνθρωποι βγαίνουν και γιορτάζουν στην εξοχή. Εκεί χαλάνε τα ``κούλουμα΄΄, όπως λένε το κοινό φαγοπότι, και περνούν ευχάριστα τη μέρα τους με τραγούδια και χορούς. Τα παιδιά διασκεδάζουν και αυτά με τους πολύχρωμους χαρταετούς τους που γεμίζουν τον ουρανό, αρκεί να φυσά το κατάλληλο αεράκι. Αυτά είναι σήμερα τα κυριότερα έθιμα της Αποκριάς στον τόπο μου και ιδιαίτερα εμείς τα παιδιά λαχταράμε πότε να ξανάρθουν οι Αποκριές.
ΤΑ ΈΘΙΜΑ ΤΟΥ ΠΑΣΧΑ
Στο χωριό μας όπως κάθε χρόνο η γιορτή του Πάσχα μας μένει αξέχαστη. Ετησίως συνηθίζεται τη Μεγάλη Εβδομάδα να πηγαίνουμε στην εκκλησία. Την Μεγάλη Δευτέρα η οποία είναι η πρώτη ημέρα της Μεγάλης Εβδομάδας δεν γίνεται κάτι ξεχωριστό όπως τις υπόλοιπες ημέρες , απλά γίνεται μια λειτουργία. Την Μεγάλη Τρίτη στην Εκκλησία ψάλλεται το Τροπάριο της Κασσιανής το οποίο είναι ένας ειδικός ψαλμός. Την Μεγάλη Τετάρτη στην εκκλησία γίνεται ο μυστικός δείπνος. Την επόμενη μέρα Μεγάλη Πέμπτη διαβάζονται τα δώδεκα ευαγγέλια όπου συνηθίζεται να πηγαίνουμε στεφάνια με λουλούδια τα οποία τοποθετούνται πάνω στον σταυρό. Το ίδιο βράδυ αφού έχουμε ήδη μαζέψει λουλούδια και τα έχουμε πάει στην εκκλησία, γίνεται ο στολισμός του επιταφίου. Την Μεγάλη Παρασκευή το πρωί πηγαίνουμε στην εκκλησία και προσκυνούμε τον επιτάφιο. Στην διάρκεια αυτής της ημέρας πολλοί άνθρωποι επισκέπτονται την εκκλησία για τον ασπασμό κυρίως της εικόνας που βρίσκεται στον επιτάφιο. Το βράδυ της ίδιας μέρας οι πατέρες της εκκλησίας, έχουν ήδη προετοιμάσει τη χορωδία για να ψάλουν τα λεγόμενα ``εγκώμια΄΄. Η χορωδία αυτή αποτελείται από γυναίκες του χωριού μας, μαθητές γυμνασίου-λυκείου αλλά και από κάποιους μαθητές δημοτικού (επιλεγμένους). Όλη αυτή η χορωδία χωρίζεται σε δυο ομάδες, στην μια οι γυναίκες και στην άλλη οι μαθητές-τριες. Τα εγκώμια ψάλλονται και μέσα στην εκκλησία αλλά και στην περιφορά του επιταφίου. Άνθρωποι από όλες τοις ηλικίες συνοδεύουν τον επιτάφιο στην περιφορά του, κρατώντας αναμμένα κεριά, λαμπάδες καθώς και φαναράκια. Μετά την περιφορά του ο επιτάφιος επιστρέφει στην εκκλησία όπου συνεχίζεται η λειτουργία και στο τέλος οι άνθρωποι ξεστολίζουν τον επιτάφιο και τα λουλούδια που παίρνουν από αυτόν τα βάζουν στο εικόνισμα. Στο τέλος της Μεγάλης Εβδομάδας δηλαδή το Μεγάλο Σάββατο όπου όλη τη μέρα οι καμπάνες της εκκλησίας χτυπούν χαρμόσυνα σε αντίθεση με την Μεγάλη Παρασκευή που οι καμπάνες χτυπούν πένθιμα , το ίδιο βράδυ γίνεται μία λειτουργία όπου στο τέλος αυτής της λειτουργίας, τα μεσάνυχτα περίπου σβήνουν τα φώτα και όλοι βγαίνουμε έξω στο προαύλιο της εκκλησίας όπου γίνεται μια μικρή ψαλμωδία που ο ιερέας της εκκλησίας απαγγέλλει το ``Χριστός Ανέστη΄΄. Εκείνη την στιγμή όταν ο ιερέας τελειώνει αυτή τη φράση για τρίτη φορά, τότε πολλοί άνθρωποι πετούν βαρελότα, κροτίδες και βεγγαλικά για να δηλώσουν την χαρά για την Ανάσταση του Χριστού. Μετά από όλα αυτά γυρίζουμε στα σπίτια μας και πηγαίνουμε να φάμε την καθιερωμένη για εκείνη την μέρα μαγειρίτσα . Την επόμενη μέρα το πρωί ψήνουμέ το αρνί και το κοκορέτσι ενώ συνεχίζεται άφθονο το γλέντι ολόκληρη την μέρα.